Thuộc lớp người của thời dựng Đảng, Lương Văn Tri là một nhân vật lịch sử trực tiếp tham gia vào tiến trình xây dựng Đảng ta. Nhân dịp kỷ niệm 115 năm Ngày sinh đồng chí Lương Văn Tri (17/8/1910 – 17/8/2025), bài viết này mong muốn góp phần làm rõ thêm những hoạt động của đồng chí trên lộ trình trở thành người cộng sản với những đóng góp căn bản nhất của đồng chí cho cách mạng nước ta từ năm 1924 đến năm 1930, khi Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời.
1. Sinh năm 1910 và được giáo dục trong một gia đình người Tày1 ở Mỹ Liệt, Văn Uyên – một quê hương có truyền thống yêu nước của tỉnh Lạng Sơn2, mặc dù gia đình gặp nhiều khó khăn do mẹ sớm qua đời, nhưng có trí thông minh, Lương Văn Tri được cha cho đi học ở trường Đầm He và sau ba năm, năm 1924, do học tập xuất sắc đã được chọn vào học tại Trường tiểu học Pháp – Việt thị xã Lạng Sơn.
Lương Văn Tri tới Lạng Sơn học vào thời điểm diễn ra nhiều sự kiện lịch sử quan trọng. Đó là tiếng bom của Phạm Hồng Thái nhằm giết Toàn quyền Đông Dương (6-1924) còn vang vọng; tháng 6-1925, Phan Bội Châu bị Pháp bắt gây nên sự phẫn nộ của mọi giới đồng bào và làm dấy lên phong trào yêu nước trên toàn quốc đòi thả ông. Cũng tháng 6-1925, Nguyễn Ái Quốc thành lập Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên, bắt đầu những hoạt động có tổ chức nhằm thúc đẩy phong trào cách mạng Việt Nam, như sự ra đời của báo Thanh niên và tổ chức các lớp chính trị đào tạo cán bộ cách mạng ở Quảng Châu. Tháng 3-1926, Chí sĩ Phan Châu Trinh mất ở Sài Gòn.
Tại Lạng Sơn, do ở trọ gần nhà3 và đã quen biết cha của nhau4, Lương Văn Tri đã gặp gỡ, kết giao với Hoàng Văn Thụ5 và nhiều thanh niên yêu nước khác. Trong sự tác động đa chiều của phong trào yêu nước ở trong và ngoài nước, đặc biệt là những hoạt động truyền bá cách mạng của Nguyễn Ái Quốc, Lương Văn Tri, Hoàng Văn Thụ từ chỗ bí mật tiếp nhận, phân phát sách báo yêu nước, cách mạng tiến tới vận động thành lập Nhóm học sinh yêu nước tại Trường tiểu học Pháp – Việt Lạng Sơn và tham gia vào phong trào đòi thả Phan Bội Châu, để tang Phan Châu Trinh, đồng thời tìm cách tìm hiểu và liên lạc với Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên.
Đó là bước chuyển thứ nhất của Lương Văn Tri trên lộ trình từ người thanh niên yêu nước hướng tới cách mạng.
Trước sự phát triển sôi nổi của phong trào yêu nước mạnh mẽ trên toàn quốc, Lương Văn Tri và Hoàng Văn Thụ bàn nhau tiến hành một bước đi nữa vượt qua môi trường cụ thể của Lạng Sơn để quyết định hướng đi của mình; đi Hà Nội để tìm hiểu thêm tình hình.
Được sự giúp đỡ tài chính của gia đình nơi trọ học của mình6, Lương Văn Tri và Hoàng Văn Thụ đã đi Hà Nội và tìm gặp được Hoàng Đình Giong – một người Tày là học sinh của trường Bách nghệ Hà Nội – đã tham gia phong trào yêu nước đấu tranh đòi thả Phan Bội Châu và để tang Phan Châu Trinh và bị đuổi học. Qua Hoàng Đình Giong, Lương Văn Tri và Hoàng Văn Thụ biết rõ hơn về tình hình của phong trào yêu nước trên toàn quốc và những hoạt động của Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên, về Nguyễn Ái Quốc. Đồng thời, qua tiếp xúc với Hoàng Đình Giong, Lương Văn Tri và Hoàng Văn Thụ hiểu và cảm phục con đường cách mạng mà Hoàng Đình Giong đã lựa chọn là đi Trung Quốc tham gia học tập theo tổ chức Hội Việt Nam cách mạng Thanh niên7.
Từ những nhận thức mới đó, mùa hè năm 1927, nghỉ học về quê, Lương Văn Tri và Hoàng Văn Thụ bàn bạc và quyết định một lộ trình mới: từ bỏ con đường vì lợi ích tự thân, không tiếp tục học nữa để tham gia hoạt động cách mạng, theo con đường đến với Việt Nam Cách mạng Thanh niên như Hoàng Đình Giong đã hướng tới. Đây là bước chuyển về tư tưởng của hai người trước một quyết định dứt khoát trên con đường hướng theo cách mạng.
2. Lấy lý do đi học làm Ký ga xe lửa tại Hà Nội để thuyết phục gia đình về việc thôi học tiếp ở Lạng Sơn, sau đón Tết âm lịch cùng gia đình, tháng giêng năm 1928, Lương Văn Tri và Hoàng Văn Thụ vượt biên giới đi Trung Quốc bắt đầu cuộc hành trình trên con đường gian khổ của những nhà hoạt động cách mạng chuyên nghiệp, hiến dâng cuộc đời mình cho độc lập dân tộc, tự do, hạnh phúc cho con người Việt Nam.
Đó là bước chuyển từ tư tưởng sang hành động của Lương Văn Tri và Hoàng Văn Thụ để hướng tới tham gia và hoạt động trong tổ chức do lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc sáng lập để học tập, rèn luyện. Sẽ không có gì đặc biệt bởi đây là nét nổi bật chung của lớp thanh niên yêu nước Việt Nam trong nửa cuối những năm hai mươi của thế kỷ XX trước sự tác động mạnh mẽ của phong trào yêu nước Việt Nam đang có những chuyển biến từ hình thức cũ sang những hình thức mới trong sự vận động của những biến đổi trong xã hội Việt Nam và của cách mạng thế giới.
Nhưng dưới góc độ sử học, đặt vào điều kiện ở một địa phương miền núi biên giới, trong điều kiện thông tin ở thập niên thứ hai của thế kỷ trước, cùng với xuất thân từ một gia đình dân tộc ít người, mới thấy hết ý chí, quyết tâm cao độ của Lương Văn Tri trong việc tự nguyện từ bỏ việc học tập của cá nhân để dâng hiến cuộc đời cho hoạt động cách mạng cứu nước, cứu dân mà không cần phải có một yếu tố gián tiếp hoặc trực tiếp nào buộc phải rời bỏ con đường học hành của mình khi vẫn còn có đủ mọi điều kiện.
Tuy nhiên, để có quyết định mạnh mẽ và dứt khoát như vậy không chỉ là yếu tố yêu nước với biểu thị bằng việc tham gia thành lập Nhóm học sinh yêu nước ở Lạng Sơn, mà còn là sự lựa chọn của Lương Văn Tri từ sự quan sát thực tế trong chuyến đi Hà Nội và cùng với đó là sự định hướng của nhà cách mạng Hoàng Đình Giong đối với đồng chí (hè năm 1927) trước một bước ngoặt quyết định của cuộc đời: từ bỏ học hành để đi làm cách mạng cứu nước, cứu dân (1-1928) và hướng ngay tới việc ra đi để tham gia vào tổ chức Việt Nam Cách mạng Thanh niên do Nguyễn Ái Quốc sáng lập.
Chí đã quyết, chân đã đi, nhưng Lương Văn Tri và Hoàng Văn Thụ còn tiếp tục phải vượt qua nhiều thử thách để đến với Việt Nam Cách mạng Thanh niên.
Việc vượt biên giới không dễ dàng vì đây là thời điểm cách mạng Trung Quốc bị khủng bố bởi chính quyền chống cộng sau cuộc đảo chính của Tưởng Giới Thạch (4-1927) và sự biến Công xã Quảng Châu (12-1927), Nguyễn Ái Quốc phải rời Trung Quốc (6-1927), Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên và các tổ chức cơ sở phải rút vào hoạt động bí mật. Bởi vậy, Lương Văn Tri và Hoàng Văn Thụ phải tìm mọi cách làm việc để sống và thông qua quá trình này liên hệ tìm cách bắt liên lạc với Việt Nam Cách mạng Thanh niên ở khu vực Bằng Tường – Long Châu – Nam Ninh. Giữa năm 1928, Lương Văn Tri và Hoàng Văn Thụ bắt được liên lạc với Bùi Ngọc Thành, được giới thiệu tiếp nhận và phân công hoạt động củng cố tổ chức cơ sở của Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên khu vực Nam Ninh – Long Châu
Với sự hoạt động tích cực và có hiệu quả, cuối năm 1928, đại diện cho Việt Nam Cách mạng Thanh niên là ông Bùi Ngọc Thành đã kết nạp Lương Văn Tri và Hoàng Văn Thụ vào Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên.
Được kết nạp vào Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên, Lương Văn Tri ra sức hoạt động cho Hội và tích cực xây dựng xưởng cơ khí Nam Hưng, biến nơi đây thành địa điểm liên lạc bí mật, nơi tổ chức huấn luyện cách mạng của Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên ở khu vực Nam Ninh – Long Châu. Đặt vào hoàn cảnh lịch sử lúc đó, với tình hình chính trị phức tạp trên đây, nhất là ở khu vực biên giới, mới thấy hết ý chí quyết tâm, bản lĩnh cách mạng của những người thanh niên như Lương Văn Tri và Hoàng Văn Thụ.
Trước sự dẫn dắt của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc, Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên đã tăng cường truyền bá chủ nghĩa Mác – Lênin và tư tưởng cách mạng của Nguyễn Ái Quốc vào trong nước làm cho phong trào cách mạng Việt Nam có chuyển biến tích cực, đưa tới sự ra đời của Đông Dương Cộng sản Đảng (6-1929), An Nam Cộng sản Đảng (9-1929). Với phương châm phát triển Đảng từ tổ chức của Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên ở trong và ngoài nước với tiêu chuẩn “người nào có đủ tư cách là một Đảng viên cộng sản thì được nhận vào Đông Dương Cộng sản Đảng”, đại diện Đông Dương Cộng sản Đảng từ trong nước đã liên hệ với Chi hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên ở khu vực Nam Ninh – Long Châu để tuyên truyền kết nạp đảng viên. Được nghiên cứu Tuyên ngôn và điều lệ của Đông Dương Cộng sản Đảng, Lương Văn Tri và các đồng chí trong Chi hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên Nam Ninh – Long Châu đã tán thành việc gia nhập Đông Dương Cộng sản Đảng. Cuối năm 1929, Chi hôi Việt Nam Cách mạng Thanh niên trở thành Chi bộ của Đông Dương Cộng sản Đảng ở đây. Trở thành người cộng sản, dưới sự lãnh đạo của Bí thư Chi bộ Hoàng Đình Giong, Lương Văn Tri tích cực tham gia xây dựng và phát triển phong trào cách mạng ở vùng biên giới Cao Bằng – Lạng Sơn, đưa đón cán bộ đi hoạt động qua biên giới và tổ chức huấn luyện cho cán bộ từ trong nước sang học tập ở Long Châu.
Tháng 2-1930, Hội nghị thống nhất các tổ chức cộng sản được lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc tiến hành đưa tới sự ra đời của Đảng Cộng sản Việt Nam, Lương Văn Tri và các đồng chí trong Đông Dương Cộng sản Đảng trở thành đảng viên Đảng Cộng sản Việt Nam.
3. Có thể nói, lộ trình Lương Văn Tri từ người yêu nước trở thành người cộng sản, đảng viên Đảng Cộng sản Việt Nam một quá trình phát triển từ thấp tới cao, từ nhận thức tới hành động, nhưng cả trong tiến trình đó những hoạt động của đồng chí từ năm 1924 đến năm 1930 nổi bật lên những vấn đề quan trọng sau đây:
Một là, tham gia và thực hiện vận động thúc đẩy phong trào yêu nước và cách mạng, tổ chức huấn luyện lý luận cách mạng, góp phần đưa chủ nghĩa Mác – Lênin và tư tưởng cách mạng của Nguyễn Ái Quốc vào Việt Nam, thúc đẩy phong trào công nhân và phong trào yêu nước ở nước ta, tạo ra những điều kiện cần thiết cho việc thành lập Đảng Cộng sản duy nhất ở nước ta. Cùng với quá trình chuyển biến từ người yêu nước thành người cộng sản, Lương Văn Tri cũng góp phần to lớn vào tiến trình vận động thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam dưới sự lãnh đạo của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc.
Hai là, đóng góp trực tiếp vào việc xây dựng và lãnh đạo Chi bộ Long Châu và thực hiện nhiều nhiệm vụ quan trọng nhất là đào tạo cán bộ, phát triển cơ sở Đảng cở Cao Bằng – Lạng Sơn, tạo cơ sở cho các hoạt động của Đảng ở ngoài nước với trong nước, nhằm khôi phục Đảng và phong trào cách mạng trước sự khủng bố rất khốc liệt của kẻ thù trong và ngoài nước. Từ các hoạt động của mình trong thực tiễn, đồng chí Lương Văn Tri đã để lại nhiều kinh nghiệm trong vận động, tuyên truyền, tổ chức nhân dân, trong xây dựng và các hoạt động của tổ chức Đảng ở vùng biên giới.
4. Từ ý chí, quyết tâm cứu nước, cứu dân tới hành động trong thực tiễn ra đi làm cách mạng là một bước chuyển mạnh mẽ. Nhưng giữ vững được ý chí, được quyết tâm ấy để hoạt động trong một thực tế khắc nghiệt của trường cách mạng gian khổ còn là sự đòi hỏi và khẳng định một ý chí và quyết tâm cao hơn nhiều. Đặt các sự kiện trong những điều kiện lịch sử với quá trình vận động trên đây mới thấy rõ nét đặc sắc, sự nổi bất về phẩm chất, trí tuệ và bản lĩnh của Lương Văn Tri để từ một người yêu nước đồng chí có thể quyết định hướng tới, kiên quyết đi đến không khó khăn nào ngăn cản được và cũng vì vậy đã nhanh chóng đứng trong tổ chức cách mạng do Nguyễn Ái Quốc tổ chức – Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên (1928). Đồng thời, trong thời gian đó cũng là quá trình Lương Văn Tri đã phấn đấu, rèn luyện để hội đủ những điều kiện trở thành đảng viên của tổ chức cộng sản đầu tiên ở nước ta – Đông Dương Cộng sản Đảng (cuối năm 1929). Và, với việc góp phần đưa Chi hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên Long Châu trở thành Chi bộ của Đông Dương Cộng sản Đảng, sau đó là Chi bộ của Đảng Cộng sản Việt Nam, Lương Văn Tri không chỉ là lớp người của thời dựng Đảng đóng góp vào việc chuyển biến của cách mạng Việt Nam – đưa cách mạng giải phóng dân tộc ở nước ta từng bước đi theo con đường của cách mạng vô sản dưới sự định hướng và dẫn dắt của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc, mà còn là tấm gương cho thanh niên ngày nay học tập.
*
* *
Những hoạt động của đồng chí Lương Văn Tri trên lộ trình trở thành người đảng viên của Đảng Cộng sản Việt Nam (1924-1930), tuy không dài, nhưng những cống hiến của đồng chí thực sự lớn lao: góp phần thúc đẩy phong trào cách mạng nước ta theo hướng đi mới dưới sự dẫn dắt của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc, đẩy nhanh tiến trình xây dựng Đảng ta. Có thể nói, Lương Văn Tri là một biểu tưởng của chủ nghĩa yêu nước và là một tấm gương đạo đức cách mạng bởi đồng chí đã quyết tâm dâng hiến cuộc đời cho sự nghiệp giải phóng dân tộc một cách chủ động. Sự dâng hiến ấy của đồng chí không phải với mục đích tự thân mà trên cơ sở vì lợi ích của dân tộc, của nhân dân lên trước lợi ích riêng của cá nhân mình.
Kỷ niệm 115 năm Ngày sinh đồng chí Lương Văn Tri, bài viết này như một nén tâm nhang tôn kính một nhà cách mạng tiền bối, một chiến sĩ cộng sản kiên cường, nhà lãnh đạo tài năng của Đảng. Tấm gương sáng Lương Văn Tri mãi mãi đồng hành cùng Đảng và dân tộc để đưa cách mạng Việt Nam tới đích cuối cùng theo tư tưởng Hồ Chí Minh.
PGS,TS Phạm Hồng Chương
Nguyên Viện trưởng Viện nghiên cứu Hồ Chí Minh và các Lãnh tụ của Đảng, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh
…………………………………………………
CHÚ THÍCH
- Cha của đồng chí Lương Văn Tri là ông Lương Lợi Tiên, mẹ là bà Hoàng Thị Liêm. Ông bà sinh ba người con là Lương Thị Tích; Lương Văn Tri và Lương Văn Hành.
- Trong lịch sử giữ nước, nhân dân Mỹ Liệt, Văn Uyên, Lạng Sơn đã tích cực tham gia chiến đấu chống giặc ngoại xâm. Các đội dân binh Văn Uyên – Thoát Lãng dưới sự chỉ uy của Thân Thừa Quý, Thân Cảnh Phúc, Thân Thiệu Thái đã hỗ trợ quân triều đình do Lý Thường Kiệt chỉ huy chống giặc Tống ở vùng biên ải. Đội dân binh Uyên – Thoát do Nguyễn Thế Lộc chỉ huy đã kiên cường chiến đấu cản bước quân Nguyên và cùng quân triều đình Nhà Trần đánh bại cuộc xâm lăng của giặc Nguyên – Mông. Dân bình Uyên – Thoát cũng hưởng ứng cuộc khởi nghĩa của Lê Lợi và sát cánh cùng tướng quân Lê Lựu và Lê Bôi chặn đánh giặc Minh ở ải Pha Lũy. Dân binh Uyên – Thoát cũng tham gia tập kích quân Thanh ở vùng biên ải Lạng Sơn góp phận vào thắng lợi của quân dân ta trong đại phá quân Thanh.
- Lương Văn Tri trọ ở số 37, Hoàng Văn Thụ ở nhờ nhà số 8 phố Chính Kai, Khu chợ Kỳ Lừa (trước 1/7/2025 là phố Lê Lai, phường Hoàng Văn Thụ), Lạng Sơn.
- Ông Lương Khải Tiên là bạn của ông Hoàng Khải Lan (cha Hoàng Văn Thụ)
- Hoàng Văn Thụ sinh năm 1909, vào học Trường tiểu học Pháp – Việt Lạng Sơn năm 1923, học lớp trên của Lương Văn Tri (vào học năm 1924)
- Bà Tài Chu (theo Hoàng Văn Thụ – Tiểu sử – Nhà xuất bản CTQG, H,2015, tr36)
- Hoàng Đình Giong (1904-1947) quê thành phố Cao Bằng học trường Bách Nghệ Hà Nội. Vì tham gia phong trào đòi thả Phan Bội Châu và để tang Phan Châu Trinh nên bị đuổi học. Mùa thu năm 1927, Hoàng Đình Giong đã quyết định lên đường đến Long Châu và được tham dự lớp huấn luyện chính trị của Hội được tổ chức ở đây. Giữa năm 1928, sau khi kết thúc lớp học, đồng chí được kết nạp vào Hội Thanh niên Cách mạng và tiếp tục tuyển chọn thanh niên yêu nước sang học tập, huấn luyện chính trị tại Long Châu đồng thời vừa là người lãnh đạo và giảng viên của lớp này.
Rất ý nghĩa!